Een eeuwenoude naald in het moderne debat
“Als het placebo is, waarom werkt het dan zo goed bij dieren?” vroeg een acupuncturist me eens met een glimlach. Het is een vraag die de kern raakt van het debat rondom acupunctuur: is het écht werkzaam, of speelt ons brein spelletjes met ons lichaam? Volgens het RIVM maken jaarlijks tienduizenden Nederlanders gebruik van acupunctuur, vaak naast reguliere medische behandelingen. De populariteit groeit — en daarmee ook de behoefte aan heldere, wetenschappelijk onderbouwde informatie (RIVM, 2023).
Acupunctuur is een van de bekendste behandelmethodes uit de traditionele Chinese geneeskunde. Het beeld is vertrouwd: dunne naaldjes in huid en spieren, die zogenaamd de “energiebanen” in het lichaam beïnvloeden. Maar in een tijd waarin medische behandelingen steeds vaker onder het vergrootglas van evidence-based practice worden gelegd, rijst de vraag: Zijn de voordelen van acupunctuur daadwerkelijk wetenschappelijk bewezen?
In dit artikel duiken we in die vraag. Wat zegt het onderzoek? Waar werkt acupunctuur echt voor — en waarvoor juist niet? We kijken naar wetenschappelijke studies, experts, praktijkervaringen én naar wat er in de toekomst staat te veranderen in de regelgeving rondom alternatieve geneeswijzen. Of je nu nieuwsgierig bent als patiënt, zorgverlener of beleidsmaker — je loopt straks weg met beter inzicht, praktische kennis en nieuwe vragen om over na te denken.
Wat is acupunctuur eigenlijk? Een oude traditie in een nieuw jasje
Acupunctuur is minstens 2000 jaar oud, met wortels in de traditionele Chinese geneeskunde (TCM). Volgens TCM stroomt er levensenergie — “qi” — door meridianen in het lichaam. Als deze stroom wordt verstoord, ontstaan klachten. Door naaldjes op specifieke punten te plaatsen, zou die balans hersteld worden. Klinkt mystiek? Dat is het deels ook.
In het Westen is acupunctuur aangepast aan wetenschappelijke standaarden. Veel therapeuten werken niet meer met qi, maar richten zich op neurologische en fysiologische verklaringen. Ze spreken over stimulatie van zenuwen, vrijkomen van endorfines en het beïnvloeden van bloedcirculatie. Deze benadering wordt ook wel “medische acupunctuur” genoemd (Vickers et al., 2018).
Een interessante parallel is te trekken met mindfulness: ooit spiritueel, nu medisch omarmd. Net als bij mindfulness duurde het ook bij acupunctuur even voor serieuze wetenschappelijke instituten zich eraan waagden. Inmiddels zijn er honderden studies uitgevoerd — met gemengde resultaten. Toch wordt acupunctuur in meerdere landen (zoals Duitsland en het VK) al gedeeltelijk vergoed voor bepaalde indicaties.
Wat weten we tot nu toe? Wanneer acupunctuur wél werkt
Er is één domein waarin acupunctuur zich inmiddels stevig bewezen heeft: chronische pijn. Een grootschalige meta-analyse uit 2018 door de Britse onderzoeker Andrew Vickers (met gegevens van meer dan 20.000 patiënten) concludeerde dat acupunctuur statistisch significant beter werkt dan placebo bij chronische rugpijn, artrose, hoofdpijn en migraine (Vickers et al., 2018).
“De effecten waren klein tot matig, maar klinisch relevant — en groter dan verwacht bij placebo.” — Vickers et al., 2018, *The Journal of Pain*
Andere positieve resultaten zijn te vinden bij misselijkheid na chemotherapie, bevalling en spanningshoofdpijn (NIH, 2021). In deze gevallen zou acupunctuur het autonome zenuwstelsel beïnvloeden, de afgifte van serotonine stimuleren of pijngeheugen in de hersenen temperen. Interessant is dat ook sommige huisartsen het gebruiken als aanvullende zorg, vooral bij patiënten met stressgerelateerde klachten.
- Spanningshoofdpijn: Bij regelmatige sessies halveert het aantal hoofdpijndagen per maand (Linde et al., 2016).
- Misselijkheid bij chemotherapie: Acupunctuur op het polspunt P6 vermindert misselijkheid merkbaar (Ezzo et al., 2014).
- Laag-rugpijn: Effectiever dan gebruikelijke zorg volgens meerdere klinische trials (Cherkin et al., 2009).
Wel is het effect bij veel andere indicaties minder goed onderbouwd. En dat brengt ons bij de keerzijde van de naald.
Waar wringt het? Misvattingen en wetenschappelijke kritiek
Niet elke toepassing van acupunctuur heeft een wetenschappelijke basis. Voor aandoeningen zoals allergieën, onvruchtbaarheid of depressie zijn de resultaten tegenstrijdig of niet overtuigend genoeg. Daarnaast wijst de Cochrane Collaboration — een invloedrijk netwerk van onafhankelijke onderzoekers — regelmatig op methodologische gebreken in acupunctuurstudies: kleine steekproeven, slechte blinding en het placebo-effect spelen een grote rol (Cochrane, 2020).
Bovendien blijft de vraag hoe je acupunctuur placebo-gecontroleerd test. Een ‘nep-naald’ die de huid niet doorboort, werkt soms óók — wat wijst op het belang van verwachting, aandacht en context. Psycholoog Irving Kirsch, bekend van placebo-onderzoek, stelt dat dit “contextuele genezing” is: het idee dat zorg, aanraking en aandacht een krachtige rol spelen (Kirsch, 2014).
Daarom raden veel artsen acupunctuur niet af, maar wel kritisch en aanvullend aan. Het kan veilig ingezet worden naast reguliere zorg, zolang patiënten weten wat bewezen is en wat niet. Ook verzekeraars volgen deze lijn: vergoeding is vaak beperkt tot klachten waarbij enig bewijs is, zoals pijnbestrijding.
Let op: In Nederland mag acupunctuur worden beoefend zonder BIG-registratie, wat risico’s met zich meebrengt. Kies dus altijd een erkende therapeut, bijvoorbeeld via de NVA (Nederlandse Vereniging voor Acupunctuur).
Wat brengt de toekomst? Meer regels, meer bewijs
De roep om strengere regelgeving rondom alternatieve geneeswijzen groeit. In 2024 stelde de Gezondheidsraad voor om behandelaars zonder medische opleiding aan strengere eisen te onderwerpen (Gezondheidsraad, 2024). Dit voorstel ligt nu ter beoordeling bij het ministerie van VWS en zou binnen één à twee jaar kunnen leiden tot nieuwe wetgeving — iets waar zowel patiëntenorganisaties als beroepsverenigingen scherp op letten.
Intussen groeit ook de wetenschappelijke interesse. Grote academische ziekenhuizen zoals het Radboudumc experimenteren met integratieve zorgmodellen waarin ook acupunctuur een rol speelt. Daarin wordt gewerkt met harde data, patiëntgerichte uitkomstmaten en samenwerking met huisartsen en specialisten.
“De toekomst ligt in samenwerking, niet in uitsluiting. We moeten kijken waar acupunctuur aanvullend kan zijn, en wanneer het beter is om door te verwijzen.” — Dr. Sanne van Wijck, integratief arts, Radboudumc
Als deze trend zich doorzet, zal acupunctuur mogelijk een beter gereguleerde plek krijgen in de eerstelijnszorg — mits er voldoende bewijs blijft komen. Nieuwe technieken zoals functionele MRI (fMRI) maken het eenvoudiger om het effect van naaldstimulatie op hersenactiviteit te meten, wat de brug tussen Oost en West verder kan verstevigen.
Wanneer is “gevoel” genoeg?
Acupunctuur bevindt zich op het snijvlak van wetenschap, traditie en beleving. De voordelen zijn voor bepaalde klachten aantoonbaar — maar niet universeel. Kritisch denken én openheid zijn nodig. En misschien moeten we ook erkennen dat sommige vormen van genezing verder gaan dan moleculen en modellen. Zoals de Amerikaanse arts Rachel Naomi Remen ooit zei: “Healing may not be so much about getting better, as about letting go of everything that isn’t you.”
